Bình luận chuyên sâu và kiến nghị đối với Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013, được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 9, khóa XV, năm 2025.

Luật sư Vũ Ngọc Dũng - Giám đốc Công ty Luật 911 ( http://luatsu911.vn )

BÌNH LUẬN CHUYÊN SÂU VỀ SỬA ĐỔI HIẾN PHÁP NĂM 2013 VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN

I. MỞ ĐẦU

Hiến pháp là đạo luật gốc, quy định nền tảng chính trị, tổ chức quyền lực nhà nước và các quyền con người, quyền công dân. Việc Quốc hội Việt Nam sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013 theo Nghị quyết số 194/2025/QH15 là một bước đi quan trọng nhằm thích ứng với yêu cầu cải cách thể chế, tinh gọn bộ máy và tăng cường hiệu lực quản trị nhà nước.

Bài viết này phân tích chuyên sâu các nội dung sửa đổi, đánh giá tác động pháp lý - chính trị - hành chính, đồng thời kiến nghị một số hướng sửa đổi tiếp theo để hoàn thiện trật tự hiến định của Việt Nam.

II. BÌNH LUẬN CHUYÊN SÂU CÁC NỘI DUNG SỬA ĐỔI

1. Về vai trò và cơ cấu tổ chức của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (sửa đổi Điều 9 và 10)

Nội dung sửa đổi nổi bật:

• Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) được khẳng định là “bộ phận của hệ thống chính trị”, hoạt động “do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo”.

• Các tổ chức như Công đoàn, Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ… được xác định là “trực thuộc Mặt trận”.

Bình luận:

Việc tái khẳng định vai trò trung tâm của MTTQVN và tổ chức lại các đoàn thể trong một hệ thống thống nhất là hướng đi nhất quán với mục tiêu xây dựng “khối đại đoàn kết dân tộc”. Tuy nhiên, việc quy định các tổ chức chính trị - xã hội là “trực thuộc” Mặt trận có thể gây ra lo ngại về giảm tính độc lập, chuyên biệt hóa chức năng của các tổ chức này, đặc biệt là Công đoàn – vốn là đại diện trực tiếp của người lao động.

Góp ý, kiến nghị:

• Nên sử dụng khái niệm “thành viên hệ thống chính trị trong Mặt trận” thay vì “trực thuộc”, để bảo đảm tính đa nguyên trong xã hội dân sự.

• Làm rõ nguyên tắc phối hợp và quyền tự quyết nội bộ của các tổ chức thành viên.

2. Quyền trình dự án luật của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (sửa đổi khoản 1 Điều 84)

Bình luận:

Việc trao quyền trình dự án luật cho MTTQVN là bước đột phá, thể hiện sự thừa nhận vai trò lập pháp xã hội. Tuy nhiên, cần làm rõ:

• Cơ chế soạn thảo luật của Mặt trận;

• Mối quan hệ giữa Mặt trận và Quốc hội khi đề xuất luật (thẩm định, phản biện).

Kiến nghị:

• Ban hành văn bản hướng dẫn cụ thể về trình tự, thủ tục xây dựng và đề xuất dự án luật từ phía MTTQVN.

• Tăng cường nguồn lực pháp chế và đào tạo chuyên môn pháp lý trong hệ thống Mặt trận.

3. Cải cách tổ chức chính quyền địa phương (Điều 110, 111, 112, 114, 115)

Điểm mới quan trọng:

• Xóa bỏ cấp huyện, chỉ còn cấp tỉnh, thành phố và cấp xã.

• Tái cấu trúc chính quyền địa phương dựa trên phân định rõ ràng giữa trung ương và địa phương.

Bình luận:

Đây là bước cải cách hành chính sâu rộng, thể hiện mục tiêu “chính quyền tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả”. Việc xóa cấp huyện có thể:

• Giảm tầng nấc hành chính, tiết kiệm chi phí.

• Tuy nhiên, dễ phát sinh khoảng trống quản trị ở những địa bàn đặc thù (vùng núi, biên giới…).

Một số rủi ro:

• Tăng gánh nặng cho cấp xã và tỉnh.

• Khoảng cách giữa chính quyền và người dân bị kéo giãn nếu không có thiết chế trung gian thay thế.

Kiến nghị:

• Nghiên cứu mô hình “khu hành chính chuyên biệt” hoặc “cụm xã liên xã” để bảo đảm quản trị địa phương hiệu quả tại các địa bàn phức tạp.

• Có lộ trình rõ ràng, đánh giá tác động chính sách và chuẩn bị kỹ lưỡng nhân sự – ngân sách – cơ sở vật chất cho việc chuyển tiếp.

4. Về cơ chế chỉ định nhân sự thay vì bầu cử trong giai đoạn sắp xếp (Điều 2 Nghị quyết)

Bình luận:

Việc cho phép chỉ định Chủ tịch HĐND, UBND, Đoàn đại biểu Quốc hội các địa phương sau sáp nhập là cần thiết trong giai đoạn chuyển tiếp để duy trì tính ổn định. Tuy nhiên, điều này đặt ra lo ngại về tính chính danh dân chủ.

Kiến nghị:

• Chỉ nên áp dụng cơ chế chỉ định trong thời hạn ngắn, có quy định rõ về thời điểm tổ chức bầu cử lại.

• Quốc hội cần ban hành quy định về giám sát việc chỉ định để bảo đảm minh bạch và ngăn ngừa lợi ích nhóm trong việc bổ nhiệm cán bộ.

III. KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN CHO GIAI ĐOẠN TIẾP THEO

1. Nghiên cứu sửa đổi Hiến pháp theo hướng phân quyền mạnh hơn giữa Trung ương và địa phương, xác lập rõ “các lĩnh vực do địa phương toàn quyền quyết định”, ví dụ: đất đai, ngân sách địa phương, an sinh xã hội.

2. Bổ sung nguyên tắc kiểm soát quyền lực rõ ràng giữa các cơ quan nhà nước, nhất là mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội trong hệ thống chính trị.

3. Xem xét quy định rõ địa vị pháp lý của các tổ chức xã hội, tổ chức phi chính phủ trong Hiến pháp, nhằm tạo điều kiện phát triển xã hội dân sự lành mạnh, minh bạch và có trách nhiệm.

IV. KẾT LUẬN

Nghị quyết sửa đổi Hiến pháp năm 2025 là bước tiến lớn, phản ánh tư duy đổi mới thể chế và cải cách hành chính. Tuy nhiên, những thay đổi có ảnh hưởng sâu sắc đến mô hình quản trị nhà nước và quyền công dân. Do đó, quá trình triển khai cần thận trọng, khoa học, minh bạch và luôn đặt lợi ích của người dân, nền dân chủ và pháp quyền lên hàng đầu.

Việc tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện Hiến pháp là một nhiệm vụ vừa cấp bách vừa lâu dài, đòi hỏi sự tham gia của cả hệ thống chính trị, cộng đồng học thuật và toàn thể nhân dân.