Xét về kỹ thuật đơn thuần, định giá công ty và soát xét chi tiết là hai công việc được tiến hành song song và xuyên suốt quá trình sáp nhập Năm ngoái lần đầu tiên diễn ra hai trường hợp mua bán sáp nhập doanh nghiệp (M&A) trên sàn chứng khoán. Đó là việc sáp nhập của Công ty cổ phần Mirae (KMR - sàn HOSE) và Mirae Fiber (KMF - sàn HNX); Công ty Xi măng Hà Tiên 1 và Hà Tiên 2 (HT1 và HT2 đều niêm yết trên HOSE). Tư vấn cho hai trường hợp niêm yết sáp nhập nói trên và một số trường hợp mua bán công ty chưa lên sàn khác là Công ty Chứng khoán Bản Việt. Ông Tô Hải, Tổng giám đốc Công ty Bản Việt, người trả lời phỏng vấn TBKTSG dưới đây, cho rằng M&A ở Việt Nam đang được nhìn nhận như một động lực tích cực đối với việc tái cơ cấu nền kinh tế sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu. TBKTSG: Nhìn từ hai vụ sáp nhập trên sàn, M&A theo ông, là một trào lưu tất yếu trong nền kinh tế thị trường hay đó chỉ là hiện tượng mang tính nhất thời? Hoạt động M&A cho đến nay vẫn chưa thể hiện vai trò rõ ràng đối với quá trình phát triển kinh tế Việt Nam vì thật sự nó chỉ mới được đề cập tương đối thường xuyên từ năm 2007. Trong bối cảnh chúng ta đang định hướng tái cơ cấu nền kinh tế, M&A có thể được xem như một trong những công cụ tốt để thực hiện mục tiêu này. Trong nền kinh tế thị trường, tư liệu sản xuất cuối cùng sẽ tới tay những người có khả năng quản lý và sử dụng một cách hiệu quả nhất những tài sản đó, mang lại lợi ích lớn nhất cho xã hội. Với cách đặt vấn đề như vậy, M&A là hướng đi tất yếu để nâng cao hiệu quả doanh nghiệp. Các doanh nghiệp trong nước mới chỉ xem M&A như là giải pháp chống khủng hoảng và là công cụ thực hiện việc tái cơ cấu, tái tổ chức hoạt động theo chiến lược mới sau giai đoạn khó khăn. Tuy nhiên, khi các doanh nghiệp đã bắt đầu nếm trải những thành công từ M&A, M&A sẽ bùng nổ khi kinh tế tăng trưởng mạnh. Điều gì là khó khăn nhất đối với các doanh nghiệp có ý định sáp nhập, mua bán lẫn nhau? Khó khăn đó xuất phát từ đâu? Có phải do khung pháp lý chưa đầy đủ và rõ ràng, hay do tập quán kinh doanh của người Việt Nam? - Khó khăn lớn nhất đến từ con người, văn hóa công ty, bộ máy và hệ thống quản trị doanh nghiệp. Khó khăn này hầu như xuyên suốt quá trình trước, trong và sau M&A. Nó đồng thời là yếu tố rủi ro nhất. Ngoài ra, thực tế cho thấy có những khó khăn xuất phát từ tầm nhìn chiến lược hạn chế và sự không dung hòa lợi ích hợp lý của các bên tham gia. Khung pháp lý chưa rõ ràng cũng là một yếu tố khó khăn ảnh hưởng đến thời gian và tiến độ thực hiện. Tuy nhiên những vấn đề trên đều có thể tìm được giải pháp. Trở ngại lớn nhất là do chúng ta mới xây dựng nền kinh tế thị trường gần đây, M&A đòi hỏi doanh nghiệp phải có một bề dày nhất định, các quyết định M&A phải được thực hiện thuần túy theo hướng thị trường. Nghĩa là doanh nghiệp cần thời gian để thích nghi với M&A? Sự thích nghi then chốt phải chăng là đàm phán về giá cả mua bán? Việc đo bề dày kinh nghiệm thực ra cũng nằm ở giá mua bán mà thôi. - Giá cả là một vấn đề then chốt. Nhưng đi kèm với nó là lộ trình thực hiện để đảm bảo M&A được hoàn tất vào thời điểm phù hợp, đảm bảo quyền lợi và lợi ích của các bên trước và sau sáp nhập. Điểm rơi của sự sáp nhập hoặc kết thúc mua bán ảnh hưởng nhiều đến giá cả. Có nhiều nhóm đối tượng tham gia M&A. Sự khác nhau giữa các đối tác nước ngoài với nước ngoài; đối tác Việt Nam với Việt Nam trong M&A hiện nay là gì, thưa ông? - Giữa các đối tác nước ngoài với nhau, họ quyết định rồi thực hiện nghiệp vụ M&A. Họ có một định hướng rõ ràng, sau đó mới tìm kiếm mục tiêu. Họ cũng dự kiến và xây dựng phương án điều hành doanh nghiệp bị sáp nhập rồi sau đó mới tiến hành M&A. Còn doanh nghiệp Việt Nam thì thực hiện rồi mới quyết định. Ý tôi là các đối tác Việt Nam thường tiến hành M&A một cách ngẫu nhiên. Quyết định M&A đối với họ đa số từ nhận thức cho rằng họ đang mua một tài sản giá rẻ mà quên việc tạo ra động năng giữa hai doanh nghiệp mới quan trọng. Do đó họ thường tiến hành M&A với trạng thái chưa hoàn toàn sẵn sàng và chưa hiểu hết các nghiệp vụ sẽ triển khai, dẫn tới các bước diễn ra không như mong muốn. Giá rẻ liệu có liên quan đến một thực tế là năm 2009 chứng kiến không ít trường hợp doanh nghiệp nội mua lại các công ty nước ngoài ở Việt Nam hoặc ở nước ngoài? Ông có nghĩ rằng họ mua lại chỉ vì giá rẻ? - M&A là cơ hội. Điều này luôn đúng và luôn là yếu tố đầu tiên của bất kỳ vụ M&A nào. Tuy nhiên, các doanh nghiệp Việt Nam ở vai trò đi mua gần đây, như tôi mới đề cập, thuần túy tới từ nhận thức họ đang mua tài sản với giá “rẻ” do các công ty nước ngoài gặp khủng hoảng tại nước họ và thu hẹp kinh doanh. Ở chiều ngược lại, các nhà đầu tư nước ngoài có quan tâm đến tài sản giá rẻ ở Việt Nam không, thưa ông? Có là ảo tưởng không khi kỳ vọng một làn sóng đầu tư nước ngoài đổ vào việc mua lại các doanh nghiệp Việt Nam trong tương lai gần? - Các nhà đầu tư nước ngoài chú trọng nhiều tới việc tạo ra động năng trong quá trình sáp nhập. Trong tình hình kinh tế khó khăn, sự quan tâm của nước ngoài đến một số lĩnh vực, đặc biệt bất động sản và tài chính, ngân hàng, đã giảm bớt. Tuy nhiên, với một số ngành, họ vẫn rất quan tâm đến M&A trong mối tương quan với lộ trình cam kết WTO. Cụ thể những ngành nào, thưa ông? - Tiêu dùng và bán lẻ đang là những lĩnh vực được các đối tác M&A đặc biệt chú ý.  Nhìn về phía trước, các doanh nghiệp Việt Nam cần chú ý những điểm gì khi đàm phán và bán công ty cho nước ngoài? - Xét về kỹ thuật đơn thuần, định giá công ty và soát xét chi tiết là hai công việc được tiến hành song song và xuyên suốt quá trình sáp nhập. Cả hai có mối quan hệ tương hỗ chặt chẽ. Giá trị thực của các vụ M&A là sự cộng hưởng của nhiều yếu tố, chẳng hạn giá trị mang lại từ các chiến lược mới sau khi mua bán. Vì vậy doanh nghiệp nên tự hoàn thiện mình trước khi tham gia M&A để tận dụng tối đa lợi thế và không bị thua thiệt. Điều nên lưu ý giá cả không phải là tất cả mà là lợi ích đạt được sau khi nghiệp vụ hoàn tất.

(TBKTSG)