“Tôi rất thất vọng… điều này không chỉ làm tăng thâm hụt ngân sách mà còn làm suy yếu công việc của Ban Hiệu quả chính phủ (DOGE)”.

1. Elon Musk phản đối vì lý do tài khóa và quản trị hiệu quả

• Lập trường của Elon Musk không phải vì chống lại chi tiêu nói chung, mà vì dự luật không minh bạch về hiệu quả dài hạn và gây thâm hụt nặng nề:

  “Tôi rất thất vọng… điều này không chỉ làm tăng thâm hụt ngân sách mà còn làm suy yếu công việc của Ban Hiệu quả chính phủ (DOGE)”.

• Elon nhấn mạnh đến tính phi trách nhiệm tài khóa, điều thường dẫn đến rủi ro vĩ mô: tăng lãi suất trái phiếu, khủng hoảng niềm tin thị trường, và bất ổn chi tiêu trong các chương trình dài hạn như an sinh hoặc công nghệ xanh. 

2. Xung đột giữa “vẻ đẹp chính trị” và “trách nhiệm ngân sách”

• Tổng thống Trump gọi đây là “một dự luật lớn, đẹp đẽ” (“One Big Beautiful Bill Act”) – rõ ràng là một nỗ lực đánh bóng chính trị và truyền thông.

• Nhưng chính điều này khiến Elon Musk phát biểu đầy ẩn dụ:

  “Một dự luật có thể lớn hoặc đẹp đẽ, nhưng không biết có thể là cả hai không” — tức là vừa hào nhoáng vừa hiệu quả là điều gần như không thể.

3. Rủi ro pháp lý và thị trường tài chính

• Theo Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO), gói chi tiêu sẽ khiến thâm hụt tăng thêm 3,8 nghìn tỷ USD. Điều này gây áp lực lớn lên thị trường trái phiếu, kéo theo nguy cơ tăng lãi suất, làm chậm tăng trưởng đầu tư tư nhân.

• Một số nghị sĩ Cộng hòa như Thomas Massie và Ron Johnson cũng gọi đây là “quả bom nợ” và một “trò đùa về cắt giảm thâm hụt” — cho thấy chia rẽ nội bộ đảng Cộng hòa rất rõ.

4. Góc nhìn thể chế: Tính trách nhiệm và minh bạch

• Từ lời của Musk và phản ứng trong Quốc hội Mỹ, có thể thấy rõ: quản trị công cần đi kèm với trách nhiệm ngân sách và cơ chế phản biện thể chế.

• Ban Hiệu quả Chính phủ (DOGE) mà Musk nhắc tới có thể là một cơ quan kiểm toán – đánh giá độc lập. Việc chính sách tài khóa bỏ qua đánh giá hiệu quả là vấn đề nghiêm trọng về nguyên tắc lập pháp và ngân sách.

5. Liên hệ với Việt Nam: Bài học cho việc xây dựng Luật Ngân sách, Luật Công nghiệp công nghệ số

• Không thể hi sinh hiệu quả tài chính – ngân sách để phục vụ mục tiêu chính trị ngắn hạn. Đây là bài học cho mọi nền pháp quyền, trong đó có Việt Nam.

• Khi thiết kế luật, đặc biệt trong lĩnh vực ngân sách, đầu tư công nghệ, hoặc quản lý tài sản quốc gia — cần có cơ chế phản biện, đánh giá tác động tài khóa rõ ràng, công khai.

• Cần quy định chặt chẽ vai trò của các cơ quan như Kiểm toán Nhà nước, Ủy ban Tài chính – Ngân sách Quốc hội, hoặc Hội đồng thẩm định độc lập.