BẢN KIẾN NGHỊ PHÁP LÝ về việc bổ sung mô hình “Khu hành chính chuyên biệt” và “Cụm xã – liên xã” trong quá trình sửa đổi hệ thống tổ chức chính quyền địa phương theo định hướng tinh gọn cấp huyện:

BẢN KIẾN NGHỊ PHÁP LÝ

Về việc bổ sung mô hình “Khu hành chính chuyên biệt” và “Cụm xã – liên xã” trong hệ thống tổ chức chính quyền địa phương

Kính gửi:

• Ủy ban Thường vụ Quốc hội,

• Ủy ban Pháp luật của Quốc hội,

• Bộ Nội vụ,

• Ban Chỉ đạo Trung ương về cải cách hành chính,

• Ban Soạn thảo sửa đổi Luật Tổ chức chính quyền địa phương.

I. Căn cứ pháp lý và thực tiễn

1. Hiến pháp năm 2013, Điều 111, quy định về các cấp chính quyền địa phương;

2. Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi 2019);

3. Nghị quyết 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương về “Một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị”;

4. Nghị quyết 37-NQ/TW năm 2018 và Kết luận 48-KL/TW năm 2023 của Bộ Chính trị về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã;

5. Nghị quyết 66/NQ-CP ngày 26/3/2025 của Chính phủ về đổi mới tổ chức chính quyền địa phương theo hướng không còn cấp chính quyền trung gian.

II. Tình hình đặt ra

Trong quá trình thực hiện chủ trương sáp nhập, bãi bỏ cấp huyện, các vấn đề sau đã và đang phát sinh:

• Nhiều xã vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số gặp khó khăn khi thiếu đầu mối điều phối thay thế cấp huyện.

• Các khu vực đặc biệt như đảo, biên giới, khu quốc phòng không phù hợp để sáp nhập cơ học theo tiêu chí diện tích, dân số.

• Một số địa phương có điều kiện đặc thù về kinh tế - an ninh – dân tộc cần cơ chế quản lý linh hoạt, vượt khỏi mô hình hành chính hiện tại.

III. Kiến nghị sửa đổi, bổ sung pháp luật

1. Về “Khu hành chính chuyên biệt”

Đề xuất bổ sung điều luật mới trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương với nội dung:

Điều X. Khu hành chính chuyên biệt

1. Khu hành chính chuyên biệt là đơn vị hành chính có tính chất đặc thù, được thành lập để quản lý các địa bàn có yêu cầu đặc biệt về quốc phòng, an ninh, dân tộc, kinh tế - kỹ thuật hoặc vùng khó khăn không phù hợp với đơn vị hành chính truyền thống.

2. Khu hành chính chuyên biệt có thể trực thuộc tỉnh hoặc Trung ương quản lý, không nhất thiết tổ chức đầy đủ các thiết chế chính quyền theo mô hình cấp xã/huyện.

3. Chính phủ quy định cụ thể về tiêu chí, mô hình tổ chức, thẩm quyền và phương thức quản lý đối với khu hành chính chuyên biệt.

2. Về “Cụm xã – liên xã”

Đề xuất bổ sung điều luật mới:

Điều Y. Cụm xã – Liên xã

1. Cụm xã – liên xã là cơ chế phối hợp hành chính giữa các xã liền kề nhằm thực hiện thống nhất một số chức năng quản lý nhà nước và cung cấp dịch vụ công có tính liên vùng.

2. UBND cấp tỉnh quyết định thành lập Cụm xã – liên xã theo nhu cầu thực tiễn. Tổ chức cụm xã bao gồm Ban điều phối, Trưởng cụm do các Chủ tịch UBND xã luân phiên hoặc bầu chọn từ các thành viên.

3. Cụm xã – liên xã không phải là cấp hành chính độc lập, không có HĐND riêng, nhưng được giao nhiệm vụ tổ chức phối hợp thực hiện một số chính sách công liên vùng, đảm bảo tính kết nối trong quản trị hành chính sau khi tinh giản cấp huyện.

IV. Kiến nghị cụ thể

1. Bổ sung 2 thiết chế trên vào Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi (dự kiến trình Quốc hội năm 2025).

2. Xây dựng nghị định hướng dẫn riêng về tiêu chí, tổ chức bộ máy, cơ chế phối hợp và quản lý tài chính – ngân sách cho các mô hình đặc thù này.

3. Thí điểm tại một số địa phương như Quảng Ninh (Vân Đồn), Kiên Giang (Phú Quốc), Nghệ An – Hà Tĩnh (vùng miền núi), Tây Nguyên (đặc thù dân tộc thiểu số).

4. Tổ chức hội thảo quốc gia để lấy ý kiến học giả, địa phương, chuyên gia về mô hình “không cấp huyện” và phương án điều phối thay thế.

V. Kết luận

Việc bổ sung mô hình “khu hành chính chuyên biệt” và “cụm xã – liên xã” là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo tính linh hoạt, bền vững và hợp lý trong tổ chức bộ máy nhà nước khi thực hiện chủ trương không còn cấp huyện. Đây là giải pháp vừa đảm bảo tinh gọn, vừa không làm gián đoạn chức năng quản lý nhà nước và cung cấp dịch vụ công tại địa phương.

Người kiến nghị

Luật sư Vũ Ngọc Dũng

Giám đốc Công ty Luật 911

Chuyên gia pháp lý về cải cách bộ máy hành chính và luật chính quyền địa phương