Tội phạm Ma tuý: Có nên bỏ án tử?

Tôi nghiên cứu

21 tháng 5, 2025 5 lượt xem 0 bình luận 0 Like

ÁN TỬ HÌNH ĐỐI VỚI TỘI PHẠM MA TÚY: LẬP LUẬN PHÁP LÝ VÀ ĐIỂM GIAO GIỮA PHÁP LUẬT QUỐC GIA VÀ CÔNG PHÁP QUỐC TẾ

1. Mở đầu

Tội phạm ma túy đang là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất đến an ninh quốc gia, sức khỏe cộng đồng và sự phát triển bền vững. Trong bối cảnh đó, hình phạt tử hình đối với các hành vi đặc biệt nghiêm trọng liên quan đến ma túy vẫn được duy trì tại nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam. Tuy nhiên, làn sóng quốc tế kêu gọi xóa bỏ án tử hình, đặc biệt trong các trường hợp không liên quan đến hành vi cố ý tước đoạt mạng sống, đang đặt ra những câu hỏi lớn về tính hợp pháp và chính đáng của án tử hình đối với tội ma túy. Bài viết này nhằm phân tích tính phù hợp của án tử hình trong khuôn khổ pháp luật quốc tế và quốc nội, đồng thời khẳng định lập luận pháp lý vững chắc cho việc duy trì biện pháp hình phạt này tại Việt Nam hiện nay.

2. Tội phạm ma túy và đặc điểm nguy hiểm đặc biệt

Ma túy là lĩnh vực tội phạm có tính chất xuyên quốc gia, có tổ chức và tái phạm cao. Theo Báo cáo Thế giới về Ma túy năm 2023 của UNODC, số người sử dụng ma túy trên toàn cầu đã vượt mốc 296 triệu người, tăng hơn 23% trong một thập kỷ qua (UNODC, World Drug Report, 2023).

Hành vi sản xuất, vận chuyển và buôn bán ma túy với số lượng lớn không chỉ hủy hoại sức khỏe cá nhân mà còn đe dọa an ninh, trật tự xã hội, và làm suy yếu hệ thống chính trị – pháp lý quốc gia. Tại Việt Nam, nhiều vụ án liên quan đến vận chuyển hàng trăm kilôgam heroin, methamphetamine được xét xử trong khuôn khổ “đặc biệt nghiêm trọng”, trong đó Tòa án Nhân dân Tối cao nhiều lần khẳng định: "Nếu không có hình phạt nghiêm khắc nhất, không thể bảo vệ được xã hội trước làn sóng tội phạm ma túy ngày càng tinh vi, tàn bạo."

3. Cơ sở pháp lý quốc tế và biên độ áp dụng án tử hình

3.1. Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR)

ICCPR không cấm tuyệt đối án tử hình. Điều 6 khoản 2 ICCPR quy định:

"Trong những nước chưa bãi bỏ án tử hình, bản án tử hình chỉ có thể được tuyên cho những tội phạm nghiêm trọng nhất."

Khoản 6 điều này khuyến khích các quốc gia tiến tới xóa bỏ hình phạt tử hình, nhưng vẫn cho phép áp dụng trong phạm vi “các tội nghiêm trọng nhất” (most serious crimes). Tuy nhiên, Ủy ban Nhân quyền Liên Hợp Quốc – cơ quan giám sát thực hiện ICCPR – đã nhiều lần diễn giải rằng tội phạm ma túy không nên thuộc phạm vi này. (General Comment No. 36, 2018).

3.2. Lập trường của UNODC và ESCAP

UNODC khuyến nghị các quốc gia nên tiến tới bãi bỏ án tử hình, kể cả với tội phạm ma túy. Trong Báo cáo năm 2021, cơ quan này nhấn mạnh:

“Không có bằng chứng thuyết phục rằng hình phạt tử hình có tác dụng răn đe cao hơn các hình phạt khác đối với tội phạm ma túy” (UNODC, Drug Policy and Human Rights, 2021).

ESCAP cũng cho rằng việc áp dụng án tử hình gây lo ngại về quyền con người và không tương thích với mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), nhất là mục tiêu 16 về "hòa bình, công lý và thể chế vững mạnh".

4. Lập luận pháp lý duy trì án tử hình đối với tội phạm ma túy tại Việt Nam

4.1. Tính hợp hiến và hợp pháp của án tử hình trong luật Việt Nam

Tại Việt Nam, Điều 40 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) quy định tử hình là hình phạt đặc biệt, chỉ áp dụng với tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, gây nguy hại đặc biệt lớn cho xã hội. Tội phạm ma túy quy mô lớn có thể bị xử tử trong các trường hợp như tại Điều 248, 251 khi vượt quá định lượng (ví dụ: từ 100 gam heroin hoặc 5 kg cần sa trở lên).

Việc áp dụng án tử hình không vi phạm ICCPR, nếu quốc gia chứng minh đây là “tội phạm đặc biệt nghiêm trọng”. Ở đây, lập luận của Việt Nam dựa trên thực tế số vụ ma túy lớn liên quan đến tổ chức xuyên quốc gia, có vũ trang, có yếu tố tái phạm nguy hiểm, cho thấy mức độ đe dọa sinh mạng cộng đồng tương đương với hành vi giết người hàng loạt.

4.2. Nguyên tắc phân hóa và cá thể hóa hình phạt

Tử hình không áp dụng tràn lan. Luật hình sự Việt Nam chỉ áp dụng hình phạt này cho:

Chủ mưu, cầm đầu đường dây.
Có tổ chức, sử dụng vũ khí, chống người thi hành công vụ.
Tái phạm đặc biệt nguy hiểm hoặc vận chuyển số lượng cực lớn.

Do đó, Việt Nam vẫn đảm bảo nguyên tắc nhân đạo và xét xử công bằng.

4.3. Tác dụng răn đe trong bối cảnh đặc thù

Theo Tổng kết của Bộ Công an (2020), các vụ ma túy xuyên biên giới tăng nhanh tại khu vực Tây Bắc và các tỉnh miền Trung. Việc duy trì hình phạt tử hình có tác dụng ngăn ngừa một phần các đường dây vận chuyển ma túy từ Tam giác Vàng. Dù chưa có bằng chứng tuyệt đối về hiệu quả răn đe, việc thiếu chế tài nghiêm khắc có thể tạo ra "hiệu ứng ngược" trong thực tiễn Việt Nam – nơi nhu cầu kiểm soát ma túy cấp thiết hơn nhiều nước phát triển.

5. Kết luận và kiến nghị chính sách

Việc duy trì hình phạt tử hình với tội phạm ma túy tại Việt Nam hiện nay vẫn có cơ sở pháp lý vững chắc, dựa trên:

Mức độ nguy hiểm đặc biệt của tội phạm ma túy tại Việt Nam;
Phù hợp với ICCPR nếu xác định là "tội đặc biệt nghiêm trọng";
Phân hóa, cá thể hóa hợp lý, không áp dụng tràn lan.

Tuy nhiên, để tiệm cận với chuẩn mực quốc tế và mục tiêu phát triển bền vững, Việt Nam có thể:

Tăng cường hệ thống phòng ngừa, cai nghiện, giáo dục cộng đồng;
Từng bước thu hẹp phạm vi áp dụng tử hình trong tội ma túy (chỉ giữ với tổ chức xuyên quốc gia, có vũ trang);
Xây dựng thống kê khoa học về hiệu quả răn đe của tử hình nhằm phục vụ hoạch định chính sách trong dài hạn.

Tài liệu tham khảo

UNODC. World Drug Report 2023. Vienna: United Nations Office on Drugs and Crime, 2023.
UNODC. Drug Policy and Human Rights. UNODC Policy Position, 2021.
Human Rights Committee. General Comment No. 36 on Article 6 of ICCPR, UN Doc CCPR/C/GC/36 (2018).
ESCAP. Criminal Justice and SDGs: Regional Perspectives, 2020.
Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 2015, sửa đổi 2017.
Tòa án Nhân dân Tối cao, Tổng hợp các bản án hình sự về tội phạm ma túy, 2015–2022.
Bộ Công an. Báo cáo tình hình phòng, chống ma túy 2020–2023.