Phân tích pháp lý chuyên sâu về đề xuất bỏ án tử hình thay bằng tù chung thân không xét giảm án cho 8 tội danh

( Luật sư Vũ Ngọc Dũng - Giám đốc công ty Luật 911)

 

1. Bối cảnh và cơ sở đề xuất

Việc sửa đổi, bổ sung quy định về hình phạt tử hình trong Bộ luật Hình sự (BLHS) Việt Nam là một trong những điểm nhấn của dự thảo sửa đổi mới nhất, dựa trên đề án rà soát toàn diện các bất cập trong BLHS, BLTTHS và Luật Thi hành án hình sự.

• Mục tiêu: Giảm bớt số tội danh bị áp dụng hình phạt tử hình, tăng cường áp dụng biện pháp chuyển đổi hình phạt tử hình sang tù chung thân.

• Nguồn gốc chính trị, pháp lý: Đề án do Đảng ủy Viện kiểm sát nhân dân tối cao trình Bộ Chính trị, thể hiện sự chỉ đạo chặt chẽ của Đảng nhằm tinh giản, nhân đạo hóa hình phạt, đồng thời đảm bảo hiệu quả phòng ngừa và răn đe.

• Tỉ lệ giảm án tử hình: Từ 18 tội danh có hình phạt tử hình hiện hành, dự kiến giảm xuống còn 10 tội danh, tương đương giảm gần 44,44%.

---

2. Phân tích pháp lý về nội dung đề xuất bỏ án tử hình cho 8 tội danh

2.1. Các tội danh được đề xuất bỏ án tử hình và thay thế bằng tù chung thân không xét giảm án

• Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109 BLHS)

• Tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước CHXHCN Việt Nam (Điều 114)

• Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (Điều 194)

• Tội vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250)

• Tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421)

• Tội gián điệp (Điều 110)

• Tội tham ô tài sản (Điều 353)

• Tội nhận hối lộ (Điều 354)

2.2. Phân tích các lý do pháp lý và chính sách hình sự

• Nhân đạo hóa và phù hợp xu thế quốc tế:
  Việc giảm áp dụng tử hình thể hiện xu hướng nhân đạo hóa hình phạt, phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam, như Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR) khuyến nghị chỉ áp dụng tử hình trong những trường hợp cực kỳ nghiêm trọng, với khả năng xem xét ân giảm (Điều 6 ICCPR).

• Bảo đảm cách ly người phạm tội ra khỏi xã hội nhưng tránh hậu quả pháp lý nghiêm khắc nhất:
  Hình phạt tù chung thân không xét giảm án vẫn đảm bảo cách ly người phạm tội không cho trở lại xã hội, đồng thời tạo cơ chế pháp lý nhất quán, minh bạch, tránh gây tranh cãi về việc giảm án tử hình.

• Tính răn đe và phòng ngừa:
  Một số tội danh như vận chuyển ma túy, gián điệp, tham ô và nhận hối lộ được giữ ở mức hình phạt rất nghiêm khắc nhằm duy trì tính răn đe đối với các hành vi gây nguy hại nghiêm trọng cho quốc gia và xã hội.

• Phù hợp với thực tiễn thi hành án:
  Việc tù chung thân không xét giảm án cũng giúp giảm bớt áp lực đối với cơ quan thi hành án, hạn chế các vụ việc xin ân giảm, kéo dài thủ tục pháp lý không cần thiết.

---

3. Về quy định hoãn thi hành án tử hình 2 năm

3.1. Mục đích hoãn thi hành án

• Bảo đảm tính nhân đạo và cho phép người bị kết án tử hình có thời gian để thực hiện các hành vi khắc phục hậu quả (đặc biệt trong các tội tham ô, nhận hối lộ) như nộp lại tài sản tham nhũng.

• Giải quyết các vướng mắc về thời hạn thi hành án, tránh thi hành án vội vàng, thiếu cân nhắc.

3.2. Cơ sở thực tiễn

• Theo tổng kết, thi hành án tử hình nhanh nhất cũng mất 16 tháng, trung bình lên đến 30 tháng nếu có xin ân giảm.

• Quy định hoãn 2 năm phù hợp với thực tế, tạo điều kiện cho quá trình xét đơn xin ân giảm hoặc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả.

3.3. Ý nghĩa pháp lý

• Tăng tính công bằng: Đảm bảo không bị thi hành án tùy tiện, bảo vệ quyền con người, quyền sống trong khuôn khổ luật pháp.

• Giảm áp lực lên Chủ tịch nước: Giảm số lượng đơn xin ân giảm, giúp quá trình xem xét được kỹ lưỡng và hiệu quả hơn.

---

4. Về quy định chuyển án tử hình sang tù chung thân hoặc chung thân không xét giảm án sau hết thời hiệu thi hành án tử hình

4.1. Cơ sở pháp lý

• Việc bổ sung quy định này vào Điều 60 BLHS nhằm xử lý trường hợp người bị kết án tử hình nhưng không được thi hành án trong thời hạn quy định do nhiều nguyên nhân (như hoãn thi hành án, ân giảm,...).

• Pháp luật quy định rõ ràng về việc chuyển đổi hình phạt nhằm tránh tình trạng “treo” án tử hình, gây bất ổn pháp lý và nhân đạo.

4.2. Ý nghĩa pháp lý và thực tiễn

• Bảo đảm quyền lợi của người bị kết án: Không để án tử hình “vô thời hạn” gây khổ sở, mất phương hướng cho người bị kết án.

• Đảm bảo tính minh bạch và thống nhất trong thi hành án: Các thủ tục tố tụng chuyển đổi được quy định rõ, giúp cơ quan tố tụng và thi hành án làm việc hiệu quả.

• Phù hợp với nguyên tắc pháp luật hình sự về tính công bằng và minh bạch.

---

5. Đánh giá chung và hàm ý cho pháp luật hình sự Việt Nam

5.1. Xu hướng giảm án tử hình

• Dự thảo cho thấy sự chuyển dịch rõ ràng từ hình phạt tử hình sang các hình phạt nghiêm khắc khác, thể hiện xu hướng tiến bộ, nhân đạo, đồng thời bảo vệ lợi ích xã hội và quốc gia.

• Tỷ lệ giảm áp dụng án tử hình hơn 40% là bước tiến lớn trong chính sách hình sự.

5.2. Thách thức và cân nhắc

• Bảo vệ chủ quyền pháp luật và sự ổn định xã hội: Một số tội rất nghiêm trọng vẫn cần duy trì hình phạt tối đa để đảm bảo răn đe.

• Áp dụng đồng bộ với hệ thống tố tụng và thi hành án: Cần hoàn thiện các quy định thủ tục tố tụng, quyền lợi người bị kết án, giám sát chặt chẽ thi hành án.

• Cân bằng giữa nhân đạo và răn đe: Việc tù chung thân không xét giảm án thể hiện sự cân nhắc kỹ càng giữa các mục tiêu này.

---

6. Kết luận

Việc đề xuất bỏ án tử hình cho 8 tội danh, thay bằng tù chung thân không xét giảm án cùng các quy định liên quan về hoãn thi hành án và chuyển đổi hình phạt tử hình là bước đi phù hợp với xu thế quốc tế và định hướng cải cách hình sự của Việt Nam. Điều này thể hiện sự cân nhắc giữa nhân đạo hóa pháp luật và duy trì sức răn đe cần thiết trong chính sách hình sự.

Đồng thời, việc hoàn thiện thủ tục tố tụng và quy định thi hành án sẽ góp phần tạo sự ổn định, minh bạch trong quản lý nhà nước về hình sự, bảo vệ tốt hơn quyền con người và quyền công dân theo chuẩn mực pháp luật hiện đại.