Hình phạt chung thân không giảm án: Gánh nặng tài chính

Tôi nghiên cứu

22 tháng 5, 2025 101 lượt xem 0 bình luận 0 Like

Hình phạt chung thân không giảm án: Gánh nặng tài chính

Hình phạt chung thân không giảm án tuy có tính răn đe mạnh nhưng lại đặt ra thách thức tài chính – ngân sách, vì phải duy trì chi phí ăn ở, giám sát, chăm sóc y tế, an ninh trại giam… suốt đời phạm nhân, có thể kéo dài 30–40 năm. Vấn đề này từng gây tranh luận ở nhiều quốc gia có xu hướng thay thế tử hình bằng tù chung thân. Dưới đây là phần phân tích sâu về vấn đề ngân sách và kinh nghiệm tài chính quốc tế:

I. Gánh nặng tài chính từ án chung thân không giảm án

1. Chi phí bình quân cho một tù nhân chung thân

Tùy theo quốc gia, mức chi phí duy trì một tù nhân chung thân mỗi năm dao động từ:

20.000–80.000 USD/năm (Mỹ, Canada, châu Âu),
tương đương từ 480 triệu đến hơn 2 tỷ đồng trong suốt thời gian thi hành án 30–40 năm.

Chi phí bao gồm:

Ăn uống, quần áo, điện nước, chi phí quản lý trại giam.
Y tế, đặc biệt cho tù nhân già yếu.
Hệ thống giám sát, an ninh nghiêm ngặt hơn với tù chung thân.

2. Gánh nặng lũy tích

Nếu một quốc gia có 1.000 người bị kết án tù chung thân không giảm án, mỗi người giam giữ 30 năm với mức chi phí bình quân 30 triệu/tháng:

1.000 x 30 triệu x 12 tháng x 30 năm = 10.800 tỷ đồng.

II. Kinh nghiệm quốc tế về giải pháp tài chính cho hình phạt tù dài hạn

1. Hoa Kỳ: Lao động cải tạo có thu nhập – “Inmate work programs”

Tù nhân, bao gồm người bị án chung thân, tham gia các chương trình lao động sản xuất trong trại giam: làm đồ thủ công, chế biến thực phẩm, sửa chữa nội thất, v.v.
Một phần thu nhập được trích lại cho trại giam để bù đắp chi phí nuôi dưỡng, phần còn lại dùng trả nợ, hỗ trợ gia đình hoặc giữ làm tích lũy.
Tiêu biểu: Chương trình UNICOR (Federal Prison Industries) ở Mỹ thu lợi nhuận gần 500 triệu USD/năm, góp phần giảm gánh nặng tài chính từ tù nhân.

2. Na Uy – Mô hình “tái hòa nhập tiết kiệm chi phí”

Hệ thống nhà giam kiểu “mở” giúp tù nhân tự cung tự cấp, trồng rau, chăn nuôi, làm mộc…
Mô hình này tuy có vẻ nhân đạo nhưng lại rất hiệu quả kinh tế: chi phí thấp, giảm tái phạm, giảm thời gian giam giữ thực tế.
Tù nhân tham gia các công việc có ích, qua đó giảm chi phí vận hành và tự cung ứng phần ăn, điện năng, vật dụng cơ bản.

3. Đức và Hà Lan – Thực hiện mô hình “Tù nhân trả phí”

Tù nhân làm việc được khấu trừ một phần chi phí giam giữ, ví dụ đóng 5–10 euro/ngày nếu có thu nhập.
Với án dài hạn, việc buộc người bị kết án lao động để trả lại chi phí là giải pháp nhân đạo nhưng vẫn công bằng tài chính.

4. Singapore – Chính sách đồng tài trợ bởi doanh nghiệp

Chính phủ Singapore hợp tác với các doanh nghiệp để đào tạo tay nghề cho tù nhân và tuyển dụng lại họ trong khuôn khổ trại giam.
Các doanh nghiệp hỗ trợ một phần chi phí quản lý và đào tạo nghề, giúp nhà nước tiết kiệm ngân sách trong dài hạn.

III. Đề xuất cho Việt Nam: Giải pháp tài chính phù hợp với án chung thân không giảm án

1. Tổ chức lao động cải tạo bắt buộc và có thu nhập

Sửa đổi Luật Thi hành án hình sự để quy định rõ: tù nhân bị án chung thân phải lao động (trừ người không đủ sức khỏe), sản phẩm có thể được tiêu thụ công khai.
Thu nhập được chia: 70% để bù đắp chi phí nuôi dưỡng, 20% nộp bồi thường, 10% để tích lũy cá nhân.

2. Hợp tác công – tư trong vận hành trại giam

Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vận hành mô hình trại giam – đào tạo nghề – sản xuất, với cơ chế nhà nước giám sát, doanh nghiệp khai thác lao động.
Hình thức BOT (xây – vận hành – chuyển giao) hoặc PPP (đối tác công tư) có thể được nghiên cứu thử nghiệm.

3. Cơ chế khấu trừ chi phí thi hành án từ tài sản bị thu hồi

Với các tội tham nhũng, rửa tiền, buôn ma túy… việc thu hồi tài sản phạm tội có thể được trích lại một phần để chi trả chi phí thi hành án.

4. Giảm chi phí thông qua phân loại và mô hình giam giữ linh hoạt

Không cần giam giữ toàn bộ tù nhân chung thân ở trại giam an ninh tối đa.
Phân loại mức độ nguy hiểm sau 10 năm: nếu thấp, có thể chuyển sang trại giam thường, giảm chi phí giám sát và vận hành.

IV. Kết luận

Việc thay thế hình phạt tử hình bằng chung thân không xét giảm án đặt ra yêu cầu phải thiết kế một chiến lược tài chính quốc gia phù hợp. Các mô hình quốc tế như lao động tạo thu nhập, tù nhân tự chi trả, hợp tác công tư trong trại giam là kinh nghiệm quý báu cho Việt Nam. Nếu được áp dụng hiệu quả, các giải pháp này sẽ giúp cân bằng giá trị nhân đạo – hiệu quả răn đe – gánh nặng ngân sách, bảo đảm cho việc thi hành án chung thân dài hạn vừa nghiêm minh, vừa khả thi về mặt kinh tế – xã hội

--------

Bài nghiên cứu của Luật sư Vũ Ngọc Dũng về thay thế án tử hình bằng tù chung thân không giảm án ( Đón đọc)

Tù chung thân không giảm án thay thế tử hình: Cân bằng giữa nhân đạo, răn đe và hiệu quả tài chính

TÓM TẮT (ABSTRACT) (Sẽ hoàn thiện sau khi có toàn bài)

MỞ ĐẦU

Lý do chọn đề tài
Hình phạt tử hình luôn là vấn đề gây tranh cãi trong hệ thống pháp luật quốc tế và quốc gia. Trong khi nhiều quốc gia từng bước bãi bỏ hình phạt tử hình vì lý do nhân đạo, quyền con người và sai sót tố tụng, Việt Nam đang tiến hành cải cách tư pháp, trong đó có việc đề xuất loại bỏ án tử hình ở một số tội danh đặc biệt nghiêm trọng, thay thế bằng tù chung thân không giảm án.
Tính cấp thiết
Sự chuyển hướng này đòi hỏi đánh giá toàn diện về hiệu lực răn đe của hình phạt thay thế, tác động đến ngân sách nhà nước và phù hợp với các nghĩa vụ quốc tế như Công ước ICCPR (Điều 6) và khuyến nghị của UNODC. Trong khi đó, việc duy trì hình phạt tử hình ở một số tội danh như tội phạm ma túy còn đặt Việt Nam trước sức ép từ cộng đồng quốc tế (ESCAP, OHCHR).
Phương pháp nghiên cứu và phạm vi bài viết
Bài viết sử dụng phương pháp phân tích – tổng hợp, so sánh pháp luật, tiếp cận nhân quyền và tài chính công để làm rõ vấn đề. Dẫn liệu từ Bộ luật Hình sự Việt Nam, các nghị quyết của HĐNQ LHQ, văn kiện của UNODC, ICCPR và thực tiễn các nước (Malaysia, Indonesia, Nhật Bản, Na Uy).

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ PHÁP LÝ CỦA VIỆC BÃI BỎ ÁN TỬ HÌNH VÀ THAY BẰNG TÙ CHUNG THÂN KHÔNG GIẢM ÁN

1.1. Xu hướng quốc tế và nghĩa vụ nhân quyền

Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR), Điều 6: khuyến nghị các quốc gia giảm dần số lượng tội danh áp dụng tử hình.
HRC General Comment No. 36, §35: “Hình phạt tử hình không nên áp dụng cho các tội danh không liên quan đến hành vi cố ý tước đoạt mạng sống”.
UNODC Technical Guide on Capital Punishment, ESCAP Resolution 69/15: yêu cầu tiến tới xóa bỏ hình phạt tử hình, ưu tiên nguyên tắc không hồi tố, công bằng xét xử, không phân biệt đối xử.

1.2. Quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam

Điều 40 BLHS 2015: quy định điều kiện áp dụng hình phạt tử hình.
Nghị quyết số 49-NQ/TW và Đề án cải cách tư pháp: định hướng giảm dần tội danh tử hình.
Quy định mới tại dự thảo sửa đổi BLHS 2025: thay thế bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án ở 8/18 tội danh có mức tử hình.

CHƯƠNG 2: PHÂN TÍCH TÍNH RĂN ĐE VÀ TÁC DỤNG PHÁP LÝ CỦA HÌNH PHẠT TÙ CHUNG THÂN KHÔNG GIẢM ÁN

2.1. Hiệu lực răn đe so với tử hình

Phân tích tâm lý hình sự: nỗi sợ thời gian giam giữ vô thời hạn và mất cơ hội trở lại xã hội có hiệu lực răn đe lâu dài hơn tử hình.
Bằng chứng từ nghiên cứu của Na Uy và Canada: tỷ lệ tái phạm thấp hơn, hiệu quả phục hồi nhân phẩm cao hơn.

2.2. Đảm bảo nguyên tắc nhân đạo, quyền con người

Điều 10 ICCPR: “Mọi người bị tước tự do phải được đối xử nhân đạo”.
Tù chung thân không giảm án bảo đảm cách ly, nhưng vẫn tuân thủ nhân quyền, giảm nguy cơ oan sai.

2.3. Giải pháp chống lạm dụng quyền xin giảm án

Đề xuất hoãn thi hành án tử hình 2 năm (BLHS sửa đổi 2025) để người phạm tội có cơ hội khắc phục, hoàn lương.
Quy định tù chung thân không giảm án bảo vệ hệ thống luật khỏi bị lợi dụng ân xá một cách chính trị hay tùy tiện.

CHƯƠNG 3: TÁC ĐỘNG TÀI CHÍNH CỦA TÙ CHUNG THÂN KHÔNG GIẢM ÁN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ

3.1. Chi phí ngân sách: so sánh giữa tử hình và tù dài hạn

Dữ liệu tại Mỹ (DPIC, 2022): tử hình tốn trung bình 1,2 triệu USD/tù nhân so với 750.000 USD/tù chung thân không giảm án do chi phí tố tụng kéo dài.
Ở Việt Nam: ngân sách thi hành án tử hình gồm chi phí giám sát, hồ sơ, tạm giam đặc biệt, xin ân giảm — cao hơn mức duy trì giam giữ lâu dài.

3.2. Kinh nghiệm tài chính các nước

Na Uy: kết hợp với lao động cải tạo, người tù tự chi trả một phần chi phí giam giữ.
Malaysia: cải cách luật vào năm 2023 bãi bỏ tử hình bắt buộc, kết hợp chương trình lao động kỹ năng cho tù chung thân.
Indonesia: tù dài hạn đi kèm cơ chế đánh giá định kỳ (có/không giảm án) tùy theo mức độ hợp tác và bồi thường.

3.3. Giải pháp tài chính cho Việt Nam

Mô hình “tù nhân tự quản” tại trại giam Thanh Hóa – thử nghiệm giam giữ tự lực, tiết kiệm 30% chi phí quản lý.
Cơ chế lao động cải huấn có trả lương; trích lương nộp lại chi phí nuôi dưỡng và khắc phục hậu quả.

CHƯƠNG 4: KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH PHÁP LUẬT

4.1. Hoàn thiện quy định tại Điều 40 và Điều 60 BLHS

Chính thức hóa cơ chế chuyển tử hình → chung thân không giảm án khi có nộp ¾ tài sản (trong tội tham nhũng, kinh tế).
Quy định rõ về thủ tục tố tụng khi thay đổi hình phạt trong giai đoạn thi hành án.

4.2. Luật hóa quy trình hoãn thi hành án tử hình 2 năm

Đảm bảo tính nhân đạo, giảm nguy cơ oan sai, phù hợp thực tiễn quốc tế (tạm hoãn án tử ở Nhật, Ý…).

4.3. Đề xuất cơ chế đánh giá chi phí – hiệu quả

Ban hành quy chế giám sát chi phí thi hành hình phạt dài hạn.
Đề xuất Bộ Tài chính – Bộ Công an – Bộ Tư pháp cùng xây dựng đề án chi tiết tài chính hóa án chung thân.

KẾT LUẬN

Tóm tắt phát hiện: Tù chung thân không giảm án là giải pháp pháp lý cân bằng giữa răn đe và nhân đạo; giảm chi phí so với tử hình; phù hợp với xu hướng quốc tế.
Khuyến nghị: Đề nghị thông qua quy định mới trong BLHS sửa đổi 2025, thiết lập cơ chế tài chính song hành.
Định hướng nghiên cứu: Phân tích hiệu quả thực thi sau 5 năm và thái độ xã hội đối với việc thay thế tử hình.

PHỤ LỤC

A. Trích dẫn ICCPR (Điều 6), UNODC Technical Guide
B. Bảng so sánh chi phí tử hình – chung thân (VN, Mỹ, Nhật)
C. Mô hình tài chính giam giữ dài hạn đề xuất cho Việt Nam