Nên Hoãn thi hành án tử hình 5-10 năm để tránh oan sai: Phân tích pháp lý và thực tiễn quốc tế

Tôi nghiên cứu

22 tháng 5, 2025 33 lượt xem 0 bình luận 0 Like

Nên Hoãn thi hành án tử hình 5-10 năm để tránh oan sai: Phân tích pháp lý và thực tiễn quốc tế

Hoãn thi hành án tử hình để tránh oan sai: Phân tích pháp lý và thực tiễn quốc tế

**( Luật sư Vũ Ngọc Dũng - Giám đốc công ty Luật 911)**

Theo khoản 1 Điều 40 Bộ luật Hình sự Việt Nam 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017):

“Tử hình là hình phạt đặc biệt, chỉ áp dụng đối với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng thuộc một trong các tội được luật quy định.”

1. Cơ sở pháp lý và nhân quyền cho việc hoãn thi hành án tử hình

1.1. Công ước quốc tế và nguyên tắc “không thể bù đắp hậu quả”

Điều 6 Công ước ICCPR quy định: “Trong các quốc gia chưa bãi bỏ án tử hình, chỉ được tuyên và thi hành hình phạt này đối với các tội nghiêm trọng nhất và theo một trình tự tố tụng nghiêm ngặt.”
Bình luận chung số 36 (HRC, 2018) tại đoạn 49: “Nếu có nguy cơ sai sót trong quá trình tố tụng, hoặc còn nghi vấn về bằng chứng, thì không được phép thi hành án tử hình.”

Về mặt pháp lý quốc tế, mọi hành vi thi hành án tử hình trong điều kiện có nghi vấn đều có thể bị coi là vi phạm nhân quyền nghiêm trọng và không thể khắc phục.

1.2. Quan điểm của UNODC

Theo Technical Guide on Capital Punishment (UNODC, 2010): “Các quốc gia nên áp dụng cơ chế tạm hoãn hoặc đình chỉ thi hành án trong các trường hợp có dấu hiệu oan sai, hoặc đang chờ kết quả giám đốc thẩm, tái thẩm hoặc kết luận điều tra mới.”

2. Thực tiễn quốc tế: Tạm hoãn và đình chỉ thi hành án trong thời gian dài

2.1. Hoa Kỳ (Bang California, Pennsylvania)

Có những phạm nhân tử hình ở bang California ngồi chờ thi hành án hơn 20 năm, một số trường hợp được xóa án vì phát hiện sai sót tố tụng.
Cơ quan giám sát án tử hình tại Pennsylvania từng ra lệnh tạm hoãn thi hành toàn bộ án tử hình để điều tra khả năng oan sai trong hệ thống.

Case: Anthony Ray Hinton (Alabama, Mỹ) – bị giam 30 năm trong khu tử hình trước khi được tuyên trắng án vào năm 2015 do có sai sót về giám định đạn.

2.2. Nhật Bản

Theo luật, bản án tử hình không được thi hành nếu đang chờ xem xét đặc xá hoặc có đơn tái thẩm.
Thực tiễn: có phạm nhân bị giam trên 40 năm trong trại tử hình mà không bị thi hành án, điển hình là trường hợp Hakamada Iwao, được tuyên trắng án sau hơn 45 năm do phát hiện sai phạm điều tra.

2.3. Malaysia và Ấn Độ

Malaysia (2023): bãi bỏ tử hình bắt buộc, tất cả án tử đều chuyển về hình thức xét lại theo hướng có thể giảm nhẹ, dẫn tới đình chỉ thi hành toàn bộ án tử hình đang tồn đọng.
Tòa án Tối cao Ấn Độ yêu cầu “thi hành án tử hình phải có thời gian chờ tối thiểu 14 ngày” sau khi tất cả các thủ tục ân xá, tái thẩm được hoàn tất. Nếu phát hiện sai phạm thủ tục, bản án có thể không được thi hành vĩnh viễn.

3. Việt Nam: Cơ hội cải cách thông qua cơ chế hoãn thi hành 2 năm

3.1. Cơ sở pháp lý hiện hành

Điều 40 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017), Khoản 3: có cơ chế chuyển án tử hình sang tù chung thân khi có nộp ¾ tài sản tham nhũng.
Chưa có quy định rõ ràng về cơ chế hoãn thi hành án trong trường hợp nghi ngờ oan sai ngoài việc chờ ân giảm của Chủ tịch nước.

3.2. Đề xuất sửa đổi BLHS 2025

Đề xuất của Bộ Công an và VKSNDTC: Tòa án có quyền tuyên hoãn thi hành án tử hình 2 năm để:
- Cho phép khắc phục hậu quả (đối với án tham nhũng).
- Tạo thời gian tái thẩm nếu phát hiện dấu hiệu oan sai.
- Giảm tải áp lực lên Chủ tịch nước và các cơ quan có thẩm quyền trong xử lý đơn ân giảm.

3.3. Đánh giá và kiến nghị

Thời hạn 2 năm còn ngắn trong bối cảnh điều tra, tái thẩm kéo dài; nên học tập mô hình tạm hoãn 5–10 năm tại Nhật và Hoa Kỳ.
Cần bổ sung quy định bắt buộc không được thi hành án nếu còn dấu hiệu nghi ngờ, hoặc đang trong quy trình giám đốc thẩm – tái thẩm.
Ban hành quy định rõ ràng về quyền kháng nghị bổ sung khi xuất hiện bằng chứng mới (sinh trắc học, ADN, giám định độc lập).

Việc bổ sung cơ chế tạm hoãn thi hành án tử hình 2 năm tại Việt Nam là một bước tiến quan trọng để bảo vệ quyền sống và giảm rủi ro oan sai. Tuy nhiên, từ kinh nghiệm quốc tế, Việt Nam nên xem xét kéo dài thời gian tạm hoãn lên 5–10 năm trong những vụ án có dấu hiệu bất thường hoặc khi còn tranh cãi học thuật.

---------

Bài nghiên cứu của Luật sư Vũ Ngọc Dũng: ( Đón đọc)

“Hoãn thi hành án tử hình để tránh oan sai: Căn cứ pháp lý và thực tiễn quốc tế”

Bố cục dự kiến của bài viết:

MỞ ĐẦU

Lý do chọn đề tài
Tính cấp thiết của việc hoãn thi hành án tử hình để ngăn ngừa oan sai
Phạm vi, đối tượng và phương pháp nghiên cứu

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ PHÁP LÝ VÀ NGUYÊN LÝ NHÂN ĐẠO TRONG VIỆC HOÃN THI HÀNH ÁN TỬ HÌNH
1.1. Khái niệm và bản chất pháp lý của hoãn thi hành án tử hình
1.2. Quy định tại Bộ luật Hình sự và Luật Thi hành án hình sự Việt Nam
1.3. Các chuẩn mực quốc tế về bảo đảm quyền sống và xét lại án tử (ICCPR, UNODC, ESCAP...)
1.4. Nguyên tắc thận trọng và nhân đạo trong thi hành án tử

CHƯƠNG 2: NGĂN NGỪA OAN SAI TRONG THI HÀNH ÁN TỬ – THỰC TIỄN VÀ THỐNG KÊ
2.1. Tình trạng oan sai trong án tử hình tại Việt Nam và quốc tế
2.2. Các vụ án điển hình cho thấy cần có thời gian trì hoãn
2.3. Kinh nghiệm một số quốc gia (Mỹ: thời gian chờ thi hành trên 20 năm, Nhật Bản: kín đáo và xét lại kỹ lưỡng, Anh – không còn tử hình nhưng có thời gian xem xét dài trước khi bãi bỏ)

CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH PHÁP LÝ VỀ THỜI GIAN HOÃN THI HÀNH – CÁCH TIẾP CẬN LUẬT VIỆT NAM VÀ QUỐC TẾ
3.1. Cơ sở pháp lý trong Bộ luật Hình sự và luật tố tụng
3.2. Khoản 3 Điều 40 BLHS 2015 (sửa đổi 2017) và sửa đổi hiện hành
3.3. Khoảng thời gian 2 năm – phân tích hợp lý và bất cập
3.4. So sánh với thời gian trì hoãn trong các hệ thống pháp luật khác (tối thiểu 5–10 năm tại Mỹ, Nhật, Canada, Pháp)
3.5. Vai trò của các thiết chế bảo vệ quyền con người (Chủ tịch nước, HĐTA, UNHRC, Ủy ban nhân quyền...)

CHƯƠNG 4: HÀM Ý CHÍNH SÁCH – CÓ NÊN QUY ĐỊNH THỜI GIAN TRÌ HOÃN CỐ ĐỊNH TRƯỚC KHI THI HÀNH ÁN TỬ?
4.1. Đánh giá ưu – nhược điểm mô hình “chung thân không giảm án” so với tử hình
4.2. Giải pháp lập pháp: ấn định thời hạn hoãn để tái thẩm, giám đốc thẩm, xin ân giảm
4.3. Bảo vệ quyền sống – phù hợp ICCPR (Điều 6) và Bình luận chung số 36 của HRC
4.4. Xây dựng cơ chế kiểm định tư pháp độc lập trước khi thi hành án tử
4.5. Đề xuất cụ thể về sửa đổi Luật Thi hành án hình sự và bổ sung vào Bộ luật Hình sự

KẾT LUẬN

Tổng kết các lập luận pháp lý và kinh nghiệm quốc tế
Kiến nghị chính sách và định hướng nghiên cứu tiếp theo

PHỤ LỤC
A. Trích dẫn các văn kiện quốc tế (ICCPR, UNODC, ESCAP...)
B. Bảng so sánh thời gian thi hành án tử hình tại một số quốc gia
C. Mô hình luật hóa quy định hoãn thi hành án tử hình ở Việt Nam

TÀI LIỆU THAM KHẢO